Με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Αρχαίας Ολυμπίας, πρωτοβουλία του εμπορικού συλλόγου της Αρχαίας Ολυμπίας, στήριξη των ξενοδόχων της Αρχαίας Ολυμπίας και λοιπών φορέων της περιοχής, φιλοξενείται μόνιμα το μουσείο Αρχιμήδη (Κώστα Κοτσανά) σε διώροφο κεντρικό κτήριο που παραχωρήθηκε γι αυτόν το σκοπό από τον ομώνυμο Δήμο.
Το μουσείο Αρχιμήδη αποτελεί ένα μοναδικό θεματικό μουσείο επιστήμης και τεχνολογίας στον ελλαδικό χώρο αφιερωμένο στο μεγαλύτερο μαθηματικό, φυσικό, μηχανικό, αστρονόμο και εφευρέτη της αρχαιότητας αλλά και στην ευρύτερη αρχαιoελληνική τεχνολογία της εποχής του. Ο Αρχιμήδης υπήρξε μοναδική και κορυφαία ιδιοφυία στον πνευματικό κόσμο όλων των εποχών, κληροδότησε στον παγκόσμιο πολιτισμό σπουδαίες πραγματείες στα πεδία όλων των αρχαίων επιστημών και το σημαντικότερο αποτέλεσε το εφαλτήριο για την ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης.
Παράλληλα επινόησε πλήθος εφευρέσεων και ανακαλύψεων, μερικές από τις οποίες εξακολουθούν να είναι σε χρήση μέχρι σήμερα. Είναι γνωστό ότι ο εφευρέτης Αρχιμήδης ενέπνευσε τον Ντα Βίντσι και ο πανεπιστήμονας Αρχιμήδης επηρέασε το Γαλιλαίο και το Νεύτωνα. Για παράδειγμα στο επίπεδο των μαθηματικών τα απειροελάχιστα και η μέθοδος της εξάντλησης δηλ. ο σύγχρονος διαφορικός και ολοκληρωτικός λογισμός, το σύστημα αρίθμησης για τη μέτρηση πολύ μεγάλων μεγεθών δηλ. το σύγχρονο εκθετικό – λογαριθμικό σύστημα (και χωρίς να ληφθεί υπόψη η πρόσφατα επανάκτηση από το περίφημο παλίμψηστο η …«σύγχρονη» αντίληψη της συνδυαστικής και του ενεστωτικού απείρου) έκαναν το Λάιμπνιτς να αναφωνήσει: «Όποιος κατανοεί τον Αρχιμήδη … θα είναι φειδωλός στο θαυμασμό των ανακαλύψεων των ανδρών τής νεότερης εποχής».
Ομοίως στο πεδίο της μηχανικής ο εξελιγμένος υδραυλικός κοχλίας, το ακριβές μηχανικό πλανητάριο, το βίντσι με οδοντωτούς τροχούς και ατέρμονα κοχλία, η διόπτρα, το οδόμετρο, το ναυτικό δρομόμετρο, το μηχανικό και το υδραυλικό παράδοξο, η επινόηση ελέγχου της καθαρότητας του χρυσού, το αραιόμετρο, η καύση με κάτοπτρα, ο ρωμαϊκός ζυγός, οι γιγάντιοι γερανοί και οι πανίσχυρες πολεμικές μηχανές, είναι μερικές μόνο από τις 24 επινοήσεις του Αρχιμήδη που εκτίθενται στο ισόγειο του μουσείου.
Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζει ο περίφημος μηχανισμός των Αντικυθήρων που πρόσφατες έρευνες συνδέουν έμεσα την πατρότητά του με το Συρακούσιο σοφό. Επίσης 24 εξαιρετικές εφευρέσεις από την ευρύτερη εποχή του Αρχιμήδη όπως ο «κινηματογράφος» και το «ρομπότ- υπηρέτρια» του Φίλωνος, το ακριβέστατο αυτοποιημένο υδραυλικό ωρολόγιο, η «ύδραυλις» και η δίδυμη εμβολοφόρα καταθλιπτική αντλία του Κτησιβίου, ο πολυβόλος καταπέλτης του Διονυσίου και άλλα εκτίθενται στον εκτεταμένο όροφο του μουσείου.
Σκοπός του μουσείου Αρχιμήδη είναι να αναδείξει με απόλυτη εγκυρότητα και αξιοπιστία αυτήν την εξαιρετικά άγνωστη πτυχή του μέγιστου σοφού της αρχαιότητας και να αποδείξει ότι η ευρύτερη τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων του 3ου π.Χ. αιώνα ήταν εξαιρετικά όμοια με τις απαρχές της σύγχρονης τεχνολογίας.
Για παράδειγμα οι κοχλίες και τα περικόχλια, οι οδοντωτοί τροχοί και οι κανόνες, οι τροχαλίες και οι ιμάντες, οι αλυσοτροχοί και οι αλυσίδες, οι υδραυλικοί ελεγκτές και οι βαλβίδες, οι προγραμματιστές και οι αυτόματοι πλοηγοί (εξαρτήματα όλα της μηχανής ενός σύγχρονου αυτοκινήτου) είναι μερικά μόνο από τα εφευρήματα των αρχαίων Ελλήνων που αποτέλεσαν τους θεμέλιους λίθους της πολύπλοκης τεχνολογίας τους. Αυτά τα κληροδοτήματα, ίδια και αναντικατάστατα, εξακολουθούν και σήμερα να αποτελούν τα δομικά στοιχεία της σύγχρονης τεχνολογίας μας, η εξέλιξη της οποίας θα ήταν αμφίβολη χωρίς την ανέξοδη και απροβλημάτιστη υιοθέτησή τους.
Απλά χρειάστηκε πάνω από χίλια πεντακόσια χρόνια ωρίμανσης για να επανακτήσει η ανθρωπότητα αυτήν την αξιοθαύμαστη λησμονημένη τεχνολογία. Η εξερεύνηση αυτής της εποχής που η τεχνολογία αιχμής δεν κατοχυρωνόταν αποδεικνύει περίτρανα πόσα περισσότερα (από όσα νομίζουμε) χρωστά ο σύγχρονος Δυτικός Τεχνολογικός Πολιτισμός στους Έλληνες.
Τα εκθέματα συνοδεύονται από πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό (στα ελληνικά και αγγλικά) όπως επεξηγηματικές πινακίδες και γιγαντοαφίσες με πολλές πληροφορίες, αναλυτικά σχέδια, φωτογραφίες και πλήρεις βιβλιογραφικές αναφορές ενώ πολλά από τα εκθέματα είναι διαδραστικά. Υπάρχουν σταθμοί προβολής βίντεο και κινουμένων σχεδίων επίδειξης της λειτουργίας των μηχανισμών καθώς και προβολή ντοκυμαντέρ όπου εξηγούνται η λειτουργία και η σημασία των μηχανισμών.
Η έκθεση (ταξινομημένη σε ενότητες) ακολουθεί όλες τις σύγχρονες εκπαιδευτικές αντιλήψεις της Παιδαγωγικής και Μουσειακής Αγωγής ώστε να δρα πολυεπίπεδα ως προς το μέγεθος της αρχαίας ελληνικής τεχνολογικής σκέψης και τεχνικής τόσο στην εκπαιδευτική κοινότητα όλων των βαθμίδων όσο και στο ευρύτερο κοινό.
